Kamp Amersfoort

Op 29 juni 1944 werd Lute binnengebracht in het Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort (PDA), ook bekend als Kamp Amersfoort. Kamp Amersfoort was een straf- en doorgangskamp van waaruit het merendeel van de gevangenen uiteindelijk doorgestuurd werden naar andere kampen.

 

Als reden van de detentie van Lute werd Arbeitsverweigerung (weigering van arbeidsdienst in Duitsland) opgegeven. Bij binnenkomst in Kamp Amersfoort moest hij zijn persoonlijke bezittingen inleveren en kreeg hij kampkleding en kampnummer 1497. Vanaf dat moment was hij dus niet langer meer Lute Middendorp, maar Häftling (gevangene) nr. 1497. Met dit nummer werd hij door de bewaking aangesproken en moest hij zich melden bij de kampleiding.

 

Gevangenen mochten eenmaal per maand een brief naar huis schrijven en een brief van thuis ontvangen. Ook was het toegestaan om een postwissel van maximaal 20 gulden van thuis te ontvangen. Dit werd vervolgens door de kampadministratie omgezet in kampgeld. Met dit kampgeld kon men onder andere wat extra voedsel in de vorm van meelkoeken kopen, maar ook moesten de gevangenen betalen voor kwijtgeraakte (of gestolen) spullen zoals hun muts, mok, lepel en dergelijke. Ook behandeling bij een tandarts moest door de gevangenen zelf betaald worden.

 

Brieven

Lute schreef in zijn brief op officieel PDA papier op zondag 30 juli 1944 dat er geen 20 gulden hoefde te worden overgestuurd. Hij redde zich best zonder. Verder staat er in deze brief niets bijzonders, behalve vragen naar hoe het met zijn broer Hennie en zussen Martje en Joukje en zijn verloofde Sieni gaat. Twee dingen vallen wel op in deze brief: Ten eerste begon Lute vrijwel direct te melden dat het goed met hem gaat en dat hij nog geen pond is afgevallen en dat dit zou betekenen dat het eten nog zo slecht nog niet was (!). Wilde hij hier het thuisfront geruststellen? Of was het voor de lezer duidelijk dat het tegenovergestelde werd bedoeld? Ten tweede staat er letterlijk ‘De brieven worden natuurlijk gecontroleerd dus schrijf per ongeluk geen dingen die niet door de beugel kunnen.’  Toch opvallend dat een waarschuwing voor censuur gewoon door de censuur kwam.

 

Later - in een uit het kamp gesmokkelde brief van zondag 13 augustus 1944 aan verloofde Sieni - gaf hij toe dat het kampeten onvoldoende was en dat hij ‘wel eens meer dan eetlust heeft gehad’. In dezelfde brief schreef hij bevriend te zijn geraakt met JVO en AJC leden en dat ze elkaar steunen. Een van hen is een zekere Karel (Carel van Hagen), hij is kok en regelde extra eten voor zijn makkers. Karel kende Sieni weer van bijeenkomsten van voor de oorlog. Lute noemde hem ‘een reuze type’. Ook kwamen de JVO en AJC leden samen na het werk en zongen dan hun liederen met banjo begeleiding van kok Karel. Het al bestaande organisatieverband van de JVO en AJC was duidelijk cruciaal om te overleven in het kamp, zowel fysiek als moreel: ‘Je ziet dus dat ook de Jeugdbeweging hier voor mij de redding weer was’.

 

In deze brief schreef Lute ook dat hij weet dat pake vrij is gekomen en hoe ontzettend blij hij daarmee was. Lute was bang geweest dat pake ook naar Amersfoort gestuurd zou worden: ‘Nu hebben ze thuis weer een zorg minder en ook voor mij is het lichter te dragen.’

 

Ook was hij nachtwacht geworden van Block 8 met een dienst van 9 uur ’s avonds tot 5 uur in de morgen. Hierdoor kreeg hij bepaalde privileges zoals ¾ liter extra middageten (soep?), eerder weg mogen treden bij appèl, meer bewegingsvrijheid in het kamp en voorrang bij de kapper.

 

Bijzonder is dat hij melding maakte dat hij voor ‘Arbeidsverweigerung’ 10 tot 12 maanden kamp krijgt maar dat hij ook kon kiezen dienst te nemen als SS-frontarbeider. Dit laatste was een soort van bouwbrigade die in aan het Oostfront militaire versterkingen en dergelijke bouwde. Lute hierover: ‘Bij het eerste [het kamp] gingen nog meer dreigementen en bij het laatste [als SS-frontarbeider] vele beloften. Vele jongens lieten zich bang praten en tekenden voor het laatste doch Lute is met het eerste wel tevreden.’ Ik denk dat we hier een echt inkijkje in zijn persoon krijgen: principieel met een flinke dosis branie. Ook meldde hij ‘De straffen in het kamp uitgedeeld zijn niet mild doch als men wat oppast en handig is krijgt men geen slaag. Ik heb tenminste nog nooit een klap gehad.’ Of dit waar is of alleen bedoeld om zijn verloofde gerust te stellen valt niet te achterhalen, maar ik ben bang voor het laatste.

 

Hij beschreef ook nog zijn uiterlijk: kaalgeschoren met een witte Marine broek en een korte soldaten jas met één hemd en één onderbroek. Wel met schoenen, want er waren geen klompen in zijn maat. Ook vertelde hij over het vele ongedierte, dat ‘die wat schoon wil blijven doet verstandig en ziet zijn kleren daags 1 of 2 x na. De buit was vandaag bij mij 1 luis + 3 vlooien.’

 

ArbeidsKommando's

Gevangenen van Kamp Amersfoort werden ingedeeld in de diverse zogenaamde arbeidskommando's. Dit kon in het bos Kommando zijn, waar de gevangenen bomen moesten rooien ten behoeve van het Kleinholz Kommando (het klein hakken van hout). Maar er waren ook vele andere kommandos: Strovlecht Kommando, Aardappelschil Kommando en vele andere. Niets doen is er hoe dan ook niet bij, want dan kwam je terecht in het zogenaamde marcheer Kommando. De gevangenen liepen dan urenlang over de appelplaats rondjes. Het beste Kommando waar je in terecht kon komen is het Nederlandse Seintoestellen Fabriek (NSF) Kommando. Werkte je in dit Kommando, dan hoefde je in ieder geval één keer per dag minder op appèl te staan, kreeg je extra te eten en bovendien werd je betaald voor het werk. Lute maakt van 12 tot 25 augustus 1944 deel uit van dit NSF Kommando en verdiende daarmee twee gulden.

 

Ziekenbarak

In al zijn brieven, officieel of clandestien, schreef hij dat het goed gaat met zijn voet, bijvoorbeeld in zijn clandestiene brief van 13 augustus 1944. Maar zeer waarschijnlijk was dit om het thuisfront gerust te stellen. Dit leid ik af uit het feit dat hij kort na het schrijven van deze brief op 25 augustus 1944 opgenomen werd in de ziekenbarak wegens een ernstige ontsteking aan de voet (een zogenaamde flegmone). Ik vermoed dat dit dezelfde aandoening was waarom hij naar huis is gekomen vanuit zijn onderduikadres. Op 20 september 1944 werd hij weer ontslagen uit de ziekenbarak.

 

Transport

Door zijn verblijf in de ziekenbarak ontliep Lute een transport op 8 september 1944 naar Neuengamme waarvoor hij op de lijst stond. Maar op 11 oktober 1944 werd hij alsnog op transport gezet naar Neuengamme samen met 1439 andere mensen waaronder de mannen uit Putten.