Zoeken, wachten en tenslotte zekerheid

Een bericht zoals dat van Henny Waas kwam er van Lute echter niet. De familie Middendorp probeerde op allerlei manieren informatie te krijgen over het lot van Lute. Ze plaatsten advertenties in diverse kranten. Ik heb advertenties teruggevonden van 7 juli in het Friesch Dagblad, 9 juli in de Heerenveense koerier en op 8 augustus 1945 door Sinie Kaastra in De Waarheid. Ook stuurden ze brieven met een foto van Lute naar mensen die mogelijk inlichtingen zouden kunnen hebben.

 

Berichten

En dan werd er tweede helft oktober 1945 een brief bij de familie bezorgd, gericht aan Lute. Het is een in het Duits getypte brief van de eerder genoemde Ole Krabbe uit Kopenhagen. Hij schreef dat toen hij in het ‘sonderlager’ voor de Scandinavische gevangenen terecht was gekomen vrijwel geen contact meer heeft gehad met de ‘alten Kameraden vom Block 18’. Hij hoopt dat Lute de laatste maanden heeft doorstaan. Verder had hij ook informatie over (vermoedelijk) Maas Bokhorst: ‘Als ich damals am letzten Mal dein kleine Kamerad vom Bett in Block 18 im Steinblock 2 sah, war er sehr krank und ich habe angst dass er schon längst tot ist.’ Ole is met graaf Bernadotte op 20 april 1945 naar Denemarken en vervolgens naar Zweden gegaan. Daar was hij meteen als luitenant toegetreden tot de Deense brigade; hij was voor de oorlog ook al beroepsmilitair. Hij schreef nog het bijna jammer te vinden dat hij niet meer de kans heeft gehad om te vechten voor de bevrijding van zijn land.

 

Deze brief was de eerste aanwijzing van iemand die Lute in het kamp Neuengamme gekend had! Ik kan me zo voorstellen dat zo’n half jaar na de bevrijding zonder enig teken van Lute de vrees voor een slechte afloop bij de familie groot was. Natuurlijk was er nog hoop, met miljoenen ontheemden was de chaos in Europa onbeschrijfelijk, maar de berichten van de enorme aantallen doden in de kampen drongen in die tijd ook  langzaam in Nederland door.

 

Vermoedelijk schreef Hennie Middendorp meteen terug naar Ole Krabbe, maar toen werd het weer stil. Het duurde tot half december 1945 dat er een ditmaal in het Engels getypte brief terugkwam. Ole begon met een verklaring voor de lange tijd tot deze reactie: Hij was ondertussen verhuisd en de brief van Hennie had hem pas vijf weken later bereikt. Hij schreef dat de laatste dagen van maart 1945 het kamp Neuengamme werd ontruimd omdat de Geallieerde troepen naderen. Ole kon bevestigen dat hij Lute begin maart nog gezien had en dat het toen zeker nog goed met hem ging. Verder vroeg Ole nog naar een zekere ‘Jan Kreuenhoff van de Leur, Utrecht. He has studied at the Delft University (to an engineer).’ Vermoedelijk betreft dit de verzetsman Jan Kraayenhof van de Leur [i].

 

Er was nog meer correspondentie tussen Middendorp en Ole Krabbe want op half maart 1946 kwam er een handgeschreven in het Engels geschreven brief van Ole Krabbe binnen gericht aan Hennie. Hij ver excuseerde zich voor het lang uitblijven van een antwoord: Hij lag met tuberculose in een sanatorium en vreesde dat zijn carrière in het leger voorbij was. Verder bleek hij contact te hebben gehad met de vader van Jan Kraayenhof van de Leur in Leiden. Daaruit bleek dat Jan op 3 mei 1945 was omgekomen bij het Engelse bombardement van de gevangenisschepen in de Lübecker bocht. Ole schreef ‘So you see I am not able to tell you anything about Leute’s fate, but – sorrow to say so – I think it is most possible he was in the same transport in which v.d. Leur was killed. The freedom wasn’t gratuitous. But we will fight, fight and fight again whenever it is necessary. You Dutchman too – I think.’ Dit moet als een klap bij de familie zijn binnengekomen: Lute was hoogstwaarschijnlijk omgekomen bij die scheepsramp.

 

Zekerheid

Toen volgde er een brief van de heer J. Schaake uit Rijswijk gericht aan de heer A.J. Oosten (Bakker) te Scherpenzeel gedateerd 28 april 1946. Andries Oosten was een zwager van pake, getrouwd met Grietje. Zijn relatie tot de heer Schaake is mij onduidelijk. De heer Schaake schreef na wat inleiding: ‘En nu verder over uw neef. Het hoge woord moet eruit: Hij is niet meer in ons midden.’ De heer Schaake geeft details over de laatste maand en definitieve zekerheid over het lot van Lute. Geen verdrinkingsdood maar uitputting en een massagraf in Bergen-Belsen. ‘Meer nieuws heb ik U niet te melden. Ik verzoek U mijn hartelijke deelneming met het voor U allen zo grote verlies te willen aanvaarden.’

 

Herdenkingsdienst

Op 10 mei 1946 om twee uur ‘s middags werd er een herdenkingsdienst voor Lute gehouden in de Nederlands Hervormde Kerk van Donkerbroek, “Ik wil gedenken” door Ds. Keuning. De inhoud van deze dienst is bewaard gebleven en laat zich omschrijven als kerkelijk met een socialistische inbreng. De dienst begint met een schriftlezing uit het Evangelie van Johannes, hoofdstuk 15, vers 18 – 27 en Brief van Paulus aan de Romeinen, hoofdstuk 8 vers 35 – 39. Maar ook gaat het over Lute zijn bijdragen aan de jeugdbeweging, de AJC en JVO en later de Rijzende Kerk, zijn principes en geloof in het humanisme, socialisme en een betere wereld. Dat hij vanuit die overtuiging niet anders kon dan in verzet komen tegen het nationaalsocialisme, met hun terreur en barbarisme. En een pleidooi tegen verbittering en wraak: ‘Luite heeft geleefd vanuit het grootgezicht van almenselijke verbondenheid. Wij zouden zijn nagedachtenis niet eren indien wij ons verlaagden tot gedachten en methoden die hij bestreed.’ Tijdens de dienst klonk het ‘Morgenrood’. Op de begraafplaats van Donkerbroek werd ter nagedachtenis aan Lute een eenvoudig houten kruis geplaatst, dit is later vervangen door het huidige stenen gedenkteken. Het gezin Middendorp ontving vele condoleance brieven en kaarten van familie, vrienden en dorpsgenoten, waaronder van Tjitske Boetje, “Us Blau Hiem”, familie Schukken, dokter Winkel, een zekere Berend uit Groningen en nog vele meer.

 

Lute Middendorp is opgenomen in de Erelijst van Gevallenen [ii].

 

William (Willy) Kramer

Lute was niet het enige dodelijke slachtoffer van de razzia van 23 juni 1944: Ook Willy Kramer, de ondergedoken economie student uit Amsterdam, overleefde het niet. Hij verbleef tot 29 augustus 1944 in de gevangenis in Leeuwarden om naar het kamp Amersfoort te worden afgevoerd. Op 8 september 1944 ging hij op transport naar kamp Neuengamme, waar hij op 24-jarige leeftijd op 20 december 1944 overleed [iii]. Ik heb geen indicatie dat hij en Lute elkaar gekend hebben.

 

 

[i] Mijn naam is Selma: Het uitzonderlijke verhaal van een joodse verzetsvrouw door Selma van de Perre, 2 januari 2020

 

[ii] Uitgebreid zoeken in de Erelijst | Erelijst van Gevallenen 1940-1945

 

[iii] William (Willy) Kramer | Digitaal Monument Neuengamme (vriendenkringneuengamme.nl)

 

Krantenknipsel met verzoek tot inlichtingen uit de Heerenveensche koerier van 9 juli 1945

Overlijdensadvertentie namens de CAV  uit de Heerenveensche koerier 6 mei 1946

Rouwkaart Lute Middendorp (eigen archief)

Voorblad herdenkingsdienst Lute Middendorp 10 mei 1946 (archief Tresoar)

Gedicht in memoriam Lute Middendorp in Jonge kracht orgaan van de Jeugdbond voor Onthouding juni 1946 (archief Tresoar)

Verzoek om inlichtingen over William Kramer [iii]